Azərbaycan

1991-ci
il oktyabrın 18-də müstəqilliyini bərpa edən Azərbaycan
Respublikası əvvəllər SSRİ-nin tərkibində
olub. Hal-hazırda Azərbaycan Ermənistanla müharibə
vəziyyətindədir. Ermənistan Azərbaycanın 20 faiz
torpağını işğal edib.

Azərbaycan Cənubi Qafqazda Qafqaz sıra dağları ilə
Xəzər dənizinin arasında yerləşir. Paytaxtı
Xəzər dənizinin sahilində yerləşən Bakı
şəhəridir. Əsas ərazisindən əlavə, onun
tərkibinə Naxçıvan Muxtar Respublikası da daxildir.
Naxçıvan Muxtar Respublikası İranla həmsərhəddir;
Azərbaycanla Naxçıvan arasında Ermənistan ərazisi
yerləşir.

Zəngin neft ehtiyatlarına malik olan Azərbaycan ta qədim
dövrlərdən özünün neft və qaz ehtiyatlarına
görə tanınıb. Oda pərəstiş edən atəşpərəstlər
burаda torpaqdan çıxan “əbədi ocaqlar”ın
– yanar qazın ətrafında məbədlər tikiblər.

XIX əsrdə - hələ Azərbaycan ərazisi
Rusiya imperiyasının tərkibində olanda - burаda görünməmiş
neft bumu başlayıb. Ölkəyə xarici sərmayədarlar
axışıb, XX əsrin əvvəlлярində
isə bütün dünya neft hasilatının, demək olar
ki, yarısı Azərbaycanın payına düşüb.


1994-cü ildə (1991-ci ildən ölkə artıq müstəqillik
qazanıb) Azərbaycan Qərb konsorsiumu ilə 7,4 milyard ABŞ
dolları dəyərində ilk iri neft müqaviləsi imzalayıb.
Həmin vaxtdan Гərb şirkətləri ölkənin
neft-qaz ehtiyatlarının istehsalına milyonlarla dollar yatırıblar.
Xəzər dənizinin nefti indi boru kəməri vasitəsilə
Bakıdan Gürcüstan vasitəsilə Türkiyənin Ceyhan
limanına axır. Azərbaycan iri qaz ehtiyatlarına da malikdir.

2001-ci ildə Azərbaycan Avropa Şurasına daxil olub. Tez-tez
genişmiqyaslı korrupsiyada və seçkilərin nəticələrinin
saxtalaşdırılmasında ittiham olunan ökənin hakim
dairələri Rusiya və Qərbin bu regionda geostrateji mövqeləri
arasında balans qurmağa çalışırlar.

Rəsmi
adı: Azərbaycan Respublikası

Əhalisi: 8,4 mln insan (BMT-nin məlumatı, 2006)

Paytaxtı: Bakı şəhəri

Ərazisi: 86 600 kv.km

Əsas dillər: Аzərbaycan, rus

Əsas din: İslam

Orta yaş həddi (kişi/qadın): 63/70 yaş
(BMT-nin məlumatı)

Pul vahidi: 1 manat = 100 qəpik

Əsas ixrac məhsulu: neft və neft məhsulлarı

Adambaşına düşən ortaillik gəlir:
1 240 dollar (Ümumdünya Bankının məlumatı, 2006)

İnternetdə domen: az

Beynəlxalq telefon kodu: +994

Prezident:İlham
Əliyev

İlham
Əliyev 2003-cü ildə prezident kürsüsündə
atası mərhum prezident Heydər Əliyevi əvəz edib.
Heydər Əliyev oğlunu “siyasi xələfi” adlandırır
və onu çoxdan yuxarı dövlət vəzifəsinə
hazırlayırdı. Heydər Əliyev vəfat edəndə
İlham Əliyev artıq ölkədə baş nazir, Dövlət
Neft Şirkətinin vitse-prezidenti və hakim Yeni Azərbaycan
Partiyasının sədr müavini idi. Prezident seçkisində
İlham Əliyev bütün digər namizədləri geridə
qoydu. Qərb müşahidəçiləri seçkiqabağı
kampaniyanı sərt tənqid etdilər. Onların sözlərinə
görə, seçkiqabağı kampaniya seçicilərin,
KİV-in zorakılıq və qeyri-adi vasitələrlə
qorxudulması ilə xarakterizə olunub. Polis müxalifətin
nümayişini güc tətbiq edərək dağıtmış,
bir çox adamı həbs etmişdiр.

Heydər Əliyevin siyasi karyerası SSRİ dövründə
təhlükəsizlik orqanlarından başlamış, Sovet
İttifaqı Kommunist Partiyası Mərkəzi Komitəsi
Siyasi Bürosunda bitib. Müstəqil Azərbaycanın ağır
dövrlərində yeni ideoloqa çevrilib. O, ölkədə
qeyri-sabit vəziyyət olanda hakimiyyətə qayıdıb
və Azərbaycanı 1993-cü ildən dəmir əllя
idarя edib. Qяrb dяfяlяrlя onun idarяetmяsini
insan hцquqlarыnыn vя KИV-in azadlыьынын
pozulmasыna görə töənqid edib.

Müxalifət əvvəlki kimi hazırkı prezident İlham
Əliyevin demokratik prinsiplərə sadiqliyinə ciddi şübhə
edir. Bu şübhələr 2005-ci ildə parlament seçkilərindən
sonra keçirilən nümayişin dağıdılmasında
polisin yenidən güc tətbiq etməsindən sonra daha da
güclənib. Seçkilərin nəticələrinə
görə, hakim partiya parlamentdə yarıdan çox yer tutub.
Bununla yanaşı, ATƏT və Avropa Şurasının
müşahidəçiləri bildiriblər ki, seçki
beynəlxalq standartlara az uyğun gəlib.

İlham Əliyev 1961-ci ildə anadan olub. O, tarix elmləri
namizədidir. Müstəqillik dövründə bizneslə
məşğul olaraq varlanıb. Evlidir, üç uşağı
var.



Baş nazir: Artur Rəsizadə

Xarici işlər naziri: Elmar Məmmədyarov

Daxili işlər naziri: Ramil Usubov

Milli təhlükəsizlik naziri:
Eldar Mahmudov

Müdafiə naziri: Səfər Əbiyev

Baş prokuror: Zakir Qaralov

Fövqəladə hallar naziri: Kəmaləddin
Heydərov

Müdafiə sənayesi naziri: Yavər Camalov

Ədliyyə naziri: Fikrət Məmmədov

Maliyyə naziri: Samir Şərifov

Vergilər naziri: Fazil Məmmədov

İqtisadi inkişaf naziri: Heydər Babayev

Sənaye və energetika naziri: Natiq Əliyev

Nəqliyyat naziri: Ziya Məmmədov

Əmək və əhalinin sosial müdafiəsi naziri:
Füzuli Ələkbərov

Kənd təsərrüfatı naziri: İsmət
Abasov

Ekologiya və təbii sərvətlər naziri:
Hüseynqulu Bagırov

Mədəniyyət və turizm naziri: Əbülfəs
Qarayev

Təhsil naziri: Misir Mərdanov

Səhiyyə naziri: Oqtay Şirəliyev

Rabitə naziri: Əli Abbasov

Gənclər və idman naziri: Azad Rəhimov

Azərbaycanın dövlət və ictimai KİV-i
özəl və müxalifət mətbuatı, həmçinin,
sayı o qədər də çox olmayan özəl radio
və televiziyaları ilə rəqabətdədir. Azərbaycanın
Konstitusiyası söz azadlığına təminat verir, buna
görə də nəzəri cəhətdən ölkənin
bütün kütləvi informasiya vasitələri azaddır.
Buna baxmayaraq, hakimiyyəti tənqid edən KİV və ayrı-ayrı
jurnalistlər mütəmadi olaraq təzyiq və təqiblərə
məruz qalırlar. Tanınmış müxalif yönümlü
jurnalist Elmar Hüseynov 2005-ci ildə öldürülüb.
2006-cı ilin sonunda beynəlxalq təşkilatlar, ATƏT və
Avropa Şurası da daxil olmaqla, müstəqil ANS televiziyası
və radiosunun müvəqqəti olaraq qapadılmasını
tənqid ediblər. Ölkənin ilk müstəqil televiziya
və radiosu (1991-1994) hələ də lisenziyasını təzələyə
bilməyib. Əsası ABŞ-da olan jurnalistlərin müdafə
komitəsi müstəqil və müxalifyönümlü
mətbu orqanların təqib edilməsinə irad tutub. 2005-ci
ildə dövlət tərəfindən açıqcasına
nəzarətdən kənar olmalı olan İctimai Televiziya
və Radionun yayımı başlayıb. Belə bir yayımın
yaradılması Azərbaycanın demokratiya və insan hüquqları
məsələləri ilə məşğul olan Avropa Şurasına
daxil olarkən qarşısına götürdüyü öhdəliklərdən
biridir. Azərbaycanda iki dövlət televiziyasından birinin
bazasında ictimai televiziya yaradılıb, digəri AzTV1 isə
qapalıtipli səhmdar cəmiyyətinə çevrilib. Azərbaycana
Türkiyənin TRT1 və STV telekanalı, Rusiyanın isə
RTR və ORT televiziyaları retranslyasiya olunur. Amma Azərbaycanın
Milli Teleradio Şurasının qərarına görə,
Rusiya telekanallarının Azərbaycana yayımı 2007-ci
ilin iyulun 1-dən dayandırılacaq. Ölkənin bəzi
yerlərində televiziya tamaşaçıları Ermənistanın
da televiziya kanallarını seyr edə bilirlər.

Agentliklər

AzərTAc- dövlət informasiya
agentliyi

Turan- özəl informasiya agentliyi

Trend- özəl informasiya
agentliyi

APA- özəl informasiya agentliyi

1918-ci ilin Mart soyqırımı

1917-ci ildə Rusiyada baş verən oktyabr çevrilişi
bütünlüklə Qafqaz regionunda siyasi prosesləri gərginləşdirmişdi.
Çar Rusiyasının süqutu bir sıra millətlərin
dövlət yaratmaq istəyinə açılan qapı idi.
Ermənilərin “daşnaksütun” partiyası isə
yaranmış siyasi vəziyyətdən “Böyük
Ermənistan” (Qara dənizdən Xəzər dənizinə
qədər Ermənistan Respublikası yaratmaq) arzularını
gerçəkləşdirmək üçün istifadə
etməyə başlayıb. Bu məqsədlə də ermənilər
1918-ci ilin 31 martında Azərbaycanda soyqırım törədiblər.
Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti (1918-ci il mayın 28-də
Şərqdə ilk demokratik respublika - Azərbaycan Cümhuriyyəti
yaradılmışdı. Bu parlamentli respublika cəmi iki il
mövcud oldu. Azərbaycan Cümhuriyyəti 1920-ci il aprelin
27-də Sovet Rusiyası tərəfindən işğal olunaraq
SSRİ-nin tərkibinə qatılıb) fövqəladə
istintaq komissiyasının materiallarına görə, qırğını
törədən bolşevik ordusunun 80 faizi ermənilərin
“daşnaksütun” partiyasının üzvlərindən
təşkil olunub. Bundan başqa, istintaq materiallarında ermənilər
tərəfindən törədilən qırğın nəticəsində
50 mindən artıq azərbaycanlının öldürüldüyü
bildirilir. Faciə nəticəsində onlarca ailə tamamilə
məhv edilib. Sovet hakimiyyəti dövründə uzun illər
bu qətliamın üstündən sükutla keçilsə
də, Azərbaycan müstəqillik qazandıqdan sonra, bu hadisələr
öz qiymətini alıb. 1998-ci ildən etibarən, Heydər
Əliyevin fərmanı ilə Azərbaycan xalqı 31 Martı
azərbaycanlıların soyqırım günü kimi qeyd
edir.



Qarabağ müharibəsi

Hələ
SSRİ dövründə Azərbaycanın Dağlı Qarabağ
bölgəsində yaşayan ermənilər Ermənistan Respublikası
tərəfindən provokasiya edilmişdi. Yerli azərbaycanlılara
nisbətən çox az olan ermənilərin müstəqillik
tələbləri 1989-cu ildən bəri silahlı münaqişəyə
səbəb oldu. Azərbaycan müstəqillik əldə etdikdən
sonra isə bu münaqişə iki ölkə arasında müharibəyə
çevrildi. Hal-hazırda Azərbaycanın Dağlıq Qarabağ
və ona bitişik 7 rayonu Ermənistanın işğalı
altındadır. İşğal altında olan ərazi Azərbaycanın
ümumi ərazisinin 20%-ni təşkil edir. Silahlı münaqişə
nəticəsində Dağlıq Qarabağ və ətraf
rayonlardan 1 000 000-a yaxın azərbaycanlı əhali öz
yaşayış yerlərini tərk edib, 24 000-dən çox
insan həlak olub, 50 000 nəfər yaralanıb və ya şikəst
olub. Hazırda erməni tərəfin müntəzəm olaraq
atəşkəsi pozması nəticəsində 10 000-dən
çox azərbaycanlı həlak olub.

Qeyd edək ki, XVIII əsrdə Azərbaycanda müstəqil
xanlıqlar mövcud olub. Azərbaycan ərazisi Çar Rusiyası
tərəfindən XIX əsrdə işğal olunduqdan sonra,
Qarabağ xanlığı da ləğv olunub. Bundan sonra Rusiya
hokuməti Türkiyədən və İrandan 1 milyondan çox
ermənini Azərbaycan ərazisinə, əsasən də
Qarabağ bölgəsinə köçürüb. 1923-cü
ildə SSRİ tərəfindən zorla Dağlıq Qarabağ
Muxtar Vilayəti qurulub. 1989-cu ildə Azərbaycan Ali Sovetinin
qərarı ilə muxtariyyət ləğv olunub. 1991-ci ildə
Dağlıq Qarabağdakı separatçı ermənilər
müstəqillik elan ediblər. Heç bir beynəlxalq qanuna
uyğun gəlməyən bu “müstəqillik” indiyə
kimi haqlı olaraq heç bir ölkə tərəfindən
tanınmayıb. İşğal olunmuş ərazilərdə
olan tarixi abidələr dağıdılıb, ərazidə
olan təbii sərvətlər, xüsusilə qızıl
yataqları separatçı rejim tərəfindən qanunsuz
olaraq istismar olunur. Birləşmiş Millətlər Təşkilatının
Təhlükəsizlik Şurasının 1993-cü ildə
qəbul edilmiş 822, 853, 874, 884 saylı qətnamələrində
Azərbaycan Respublikasının ərazi bütövlüyünün
tanınmasına və işğal olunmuş Azərbaycan ərazilərinin
qeyd-şərtsiz azad edilməsi tələblərinə baxmayaraq,
Ermənistan Respublikası bu gün də işğalçılıq
siyasətini davam etdirir. Cəbhə bölgəsində yerləşən
Azərbaycan kəndləri daim atəşə tutulur.



Xocalı soyqırımı

1992-ci
il fevralın 25-dən 26-na keçən gecə Ermənistan
silahlı dəstələri Xankəndidə yerləşdirilmiş
Rusiyaya aid 366-cı motoatıcı alayının zirehli texnikası
və hərbi heyətinin dəstəyi ilə azərbaycanlılar
yaşayan Xocalı şəhərinə hücum edib. Hücumdan
əvvəl, fevralın 25-i axşam çağından şəhər
toplardan və ağırzirehli texnikadan şiddətli atəşə
tutulmağa başlayıb. Nəticədə, şəhərdə
yanğınlar baş verib və fevralın 26-sı səhər
saat 5 radələrində şəhər tam alova bürünüb.
Belə bir vəziyyətdə, erməni əhatəsində
olan şəhərdə qalan, təqribən, 2500 nəfər
əhali yaxınlıqda, azərbaycanlılar məskunlaşan
Ağdam rayonunun mərkəzinə çatmaq ümidi ilə
şəhəri tərk etməyə məcbur olublar. Ancaq
bu niyyət baş tutmayıb. Xocalıda XX əsrin ən böyük
faciələrindən biri baş verir. Əsas tərkibi milliyyətcə
erməni olan həmin alay yerli əhalini amansızcasına
qətlə yetirib, qadınları və az yaşlı uşaqları
öldürüb. Bu faktlar mərhum telerepartyor Çingiz Mustafayevin
çəkdiyi lentlərlə, sənəd və fotoşəkillərlə
bir daha sübut olunub.

Xocalı soyqırımı nəticəsində
613 nəfər həlak olub:

uşaqlar - 63 nəfər;

qadınlar - 106 nəfər;

qocalar - 70 nəfər;

8 ailə tamamilə məhv edilib;

25 uşaq hər iki valideynini itirib;

130 uşaq valideynlərindən birini itirib;

487 nəfər yaralanıb, onlardan:

uşaqlar - 76 nəfər;

1275 nəfər əsir götürülüb;

150 nəfər itkin düşüb.

Dövletin ve əhalinin əmlakına
01.04.1992-ci il tarixinə olan qiymətlərlə 5 mlrd rubl dəyərində
ziyan vurulub:

Bu rəqəmlər Ermənistanın Azərbaycanın tərkib
hissəsi olan Dağlıq Qarabağ Muxtar Vilayətinin Ermənistana
birləşdirilməsi iddiasının gerçəkləşdirilməsi
əsasında yaranmış Ermənistan-Azərbaycan münaqişəsinin
ən dəhşətli, qanlı faciəsidir. Azərbaycan
Milli Məclisi (Parlamenti) hər il fevralın 26-nı "Xocalı
soyqırımı günü" elan edib. Hər il fevralın
26-da saat 17:00-da Azərbaycan xalqı Xocalı soyqırımının
qurbanlarının xatirəsini yad edir.